Boztepe’nin Genç Kızları Kentle Tanışıyor

BOZTEPE’NİN GENÇ KIZLARI KENTLE TANIŞIYOR
(Çocuk, Kent, Çevre ve Mimarlık Ulusal Buluşması, 21-22 Kasım 2008 Ankara)
Gülbiye Yenimahalleli Yaşar

 Ankara’nın içerisinde, gökdelenlerin gölgesindeki gecekonduda yaşayan genç kızlar, kentten izole olmuş bir yaşam sürdürüyorlar. Varlık ile yokluk bir arada. Okulları var, ama okulu sürdürebilmek için destekten yoksunlar. Hakları var, ama hem bilmiyorlar hem de nasıl elde edeceklerinden habersizler. Bilgi hazineleri yanı başlarında, ama ne ulaşacak olanakları var ne de nasıl ulaşacaklarını biliyorlar. Fişek Enstitüsü’nün, “kentli-evi” yaklaşımı çerçevesinde, Ankara-Türközü-Boztepe Mahallesi’ndeki dar gelirli ailelerin, “ilköğretime devam etmekte olan” genç kızlarına yönelik başlattığı, “Genç Kız Evi”, 5.ders yılında da çalışmalarını sürdürmektedir. Bu çalışma kapsamında, ön-test ve son-test ile desteklenen “Kentli değerler ve Yurttaşlık” çalışmasının verileri sunulacak ve bulgulardan dersler çıkarılmaya çalışılacaktır.

Anahtar kelimeler : Gecekondu, Kentli Değer, Yurttaşlık

Fişek Enstitüsü Çalışan Çocuklar Bilim ve Eylem Merkezi Vakfı’nın “Genç Kız Evi” projesi, Enstitü’nün çocuk emeğinin sona erdirilmesi çalışmalarının bir parçası niteliğindedir. Çocuk emeğinin sona erdirilmesi çalışmalarının iki boyutu bulunmaktadır. Birincisi ve en önemlisi uzun erimde çocuk emeğinin ortadan kaldırılarak çocukların eğitime devam etmelerinin sağlanmasıdır. Diğeri ise bu uzun erimli hedefe ulaşma sürecinde yani kısa ve orta erimde çalışan çocukların çalışma ortamında sağlık – güvenlik yönünden korunmalarıdır. Fişek Enstitüsü, çeyrek asırlık bir süredir çalışan çocuklara gerek işyerlerinde gerek Çıraklık Eğitim Merkezleri’nde sağlık-güvenlik hizmeti sunan model çalışmalarla kısa erimli hedeflerin gerçekleştirilmesine önemli katkılar sağlamaktadır. “Genç Kız Evi” projesi ise çocukların eğitime devam etmelerini destekleyerek çocuk emeğinin sona erdirilmesinde uzun erimli hedefin gerçekleştirilmesine katkı sağlamak amacıyla başlatılmıştır.

Genç Kız Evi projemizin temelini “kentli evi” kavramsallaştırması oluşturmaktadır (1). Bu kavramsallaştırma genel olarak geleneksel değerler yerine çağdaş kentli değerleri benimsemeyi içermektedir. Bu kapsamda; çocukların çalışma yaşamından uzak tutulması, kız çocuklarının kimlik ve meslek eğitimi, annelere yönelik “yaşam desteği” çalışmaları, toplumsal kurumlardan yararlanmayı öğrenme, örgüt ve örgütlenme bilincinin geliştirilmesi hedeflenmektedir.

Bu kavramsal çerçeve bağlamında Genç Kız Evi’nin ana amacı, kız çocukların eğitim ve sosyal yaşama katılım düzeylerini arttırarak, yoksullukla başa çıkma ve kentli değerleri benimsemede kadınların ve genç kızların ön plana geçmesini sağlamaktır. Kente göç eden ailelerin kırsal değerlerin yerine kentsel değerleri koymalarına, kent yaşamına ayak uydurmalarına ve sorunlarına birlikte çözüm yolları aramalarına yardımcı olmak ise diğer hedefler arasında yer almaktadır (2).

Bu amaçlarla Ankara’nın Çankaya semtinin Boztepe mahallesinde 3 oda 1 salon büyüklüğe sahip bir gecekondu evi, 5. yıldır bölgede 4. – 8. sınıflara giden yaklaşık 70 kız çocuğuna bir yandan çalışma mekanı sunarken, diğer yandan beslenme olanağı, derslerine yardım, kütüphane ve bilgisayar gibi teknik destekler sağlamaktadır. Projenin yalnızca kız çocuklarını kapsamasının en temel nedeni eğitimdeki fırsat eşitsizliğidir. Eğitime yönelik destek, yaratıcı drama gibi bireysel gelişime katkı sağlayacak kurslar ile de desteklenmektedir. Ayrıca tiyatrolara, gezilere, hayvanat bahçesine, müzelere, kentin hareketli alanlarına düzenlenen gezilerle çocukların yaşadıkları kenti tanımaları sağlanmakta ve okula devam ettikleri sürece o kentin bir parçası olacakları inancı güçlendirilmektedir. Öte yandan kız çocuklarının Genç Kız Evi’nde gördükleri ilgi ve sevgi özgüvenlerini geliştirmekte, yetilerini ortaya çıkarmalarına olanak sağlamakta ve sonuçta ne istediklerini bilen kişilikli ve meslek sahibi bireyler olmalarını olumlu yönde etkilemektedir (2).

Kız çocuklarına yönelik yürüttüğümüz bu deneyim, onları bir yandan çocuk yaşta çalışma yaşamından uzak tutarken; bir yandan da erken evliliklerden uzak tutacaktır. Evlilik yaşının giderek ileri yaşlara atılması, genç kızların evlendikten sonra da mesleklerini sürdürmeleri, çocuk işçilerin sayısında azalmaya yol açacaktır (3).

Annelere yönelik yaşam desteği çalışmaları kapsamında kız çocuklarının anneleri de desteklenmektedir. Bu amaçla evlere verilen el işleri ile üretime katılmaları sağlanarak çalışma yaşamında daha büyük oranlarda görülen fırsat eşitsizliklerinin kırdığı cesaretler yeniden kazandırılmaya çalışılmakta, böylece hapsedildikleri dünyadan kurtulmaları ve özgüvenlerinin artmasına katkıda bulunulmaktır. Ayrıca yapılan gezilerle evin dışına çıkmaları sağlanarak sosyal yönden de desteklenmekte, hijyen, beslenme, aile planlaması, kadın hakları gibi kurslarla genel bilgi düzeyleri yükseltilmeye çalışılmaktadır.

Gözümüzde canlandırmamıza yardımcı olmak üzere bir günlük çalışmamızı kısaca özetleyecek olursak:

  • Okuldan çıkınca koşa koşa kestirme yollardan bir sokak aşağıdaki evimize soluk soluğa geliyorlar. O kadar ki, Genç Kız Evimize Cuma günleri gelen grup, bir an önce gelebilmek için öğretmenlerinden izin alarak bayrak töreninde kapıya yakın bir yere konuşlanıyor. Çünkü Genç Kız Evimizin 6.ayında sorduğumuz “neden buradasınız?” sorusuna verdikleri yanıtlarda olduğu üzere, Genç Kız Evimiz sıcak, sessiz, bilgisayar ve kütüphane var, hepsinden önemlisi ilgi görüp seviliyorlar.
  • Önce kek ve meyvelerden oluşan beslenme saati ve günün kısa gündemi.
  • Ardından gönüllülerimizin desteği ile ders tekrarı, testlerin çözülmesi, yanlışların irdelenmesi.
  • Zaman kalırsa oyun ve bilgisayar (4).
  • Ve her fırsatta yinelenen insan hakları gibi temel konular ve yanı sıra Türkiye ve dünya gündeminin onları yakından ilgilendirmesi gereken bazı konuları.

Genç kızlarımız ve annelerinin kentle tanışması için gerçekleştirilmiş etkinliklerin bir kısmı ise şöyle:

  • Anıtkabir ziyareti
  • Hayvanat bahçesi ziyareti
  • Tiyatro’ya gidiş
  • Müze ziyareti
  • Gölbaşı’na gidiş
  • 8 Mart Dünya Kadınlar Günü kutlaması
  • 23 Nisan Ulusal Egemenlik ve Çocuk Bayramı kutlamaları
  • 10.Cumhurbaşkanı Sayın Ahmet Necdet Sezer’in ilk kez bir sivil toplum örgütünü, yani Genç Kız Evimizdeki kızlarımızı 23 Nisan 2007 tarihinde kabulü (5).

Kentli evi kavramsallaştırmasına ve Genç Kız Evimizin amaçlarına geri dönecek olursak, kırdan kente göçenlere kentli olmanın ve kentte yaşamanın ne demek olduğunu nasıl anlatacağız? Nitekim genç kızlarımıza kentli olmaktan ne anladıklarını sorduğumuzda aldığımız ilk tepki Boztepe’yi mi anlatacağız oldu. Bir diğeri şehir şehir hani kitabımızda var ya diye ekledi. Bir başkası eş anlamlısı diye ortaya atıldı. Bu küçük diyalog bile işimizin hiç de kolay olmayacağını gösteriyordu. Gelin genç kızlarımızın kentli olmak ne demek sorusuna verdikleri yanıtlara hep birlikte göz atalım (Tablo 1):

  • 4. sınıfların % 21’i yardımsever, saygılı ve hoşgörülü olmak, %18’i kurallara uymak, diğer %18’i kentte doğmak-büyümek-yaşamak, %11’i ise kentin zenginliklerinden yararlanmak (okul, hastane, kütüphane, postane, market, park, spor alanları) olarak tanımlarken,
  • 5. sınıfların %18’i güzel konuşmak, düzgün giyinmek olarak %14’ü yardımsever, saygılı ve hoşgörülü olmak olarak, %13’ü kurallara uymak, diğer %13’ü eğitimli, bilgili ve kültürlü olmak-kız çocuklarını okutmak, üçüncü %13’ü ise kentin zenginliklerinden yararlanmak olarak tanımlamakta,
  • 6. sınıfların %20’si kurallara uymak olarak, %18’i çevreyi korumak, çevreye duyarlı olmak, %16’sı yardımsever, saygılı ve hoşgörülü olmak, %11’i hak ve sorumluluklarını bilmek ve kullanmak, diğer %11’i ise sinema, tiyatro, konser gibi sanatsal ve kültürel etkinliklere katılmak olarak tanımlamakta,
  • 7. ve 8. sınıfların %18’i çevreyi korumak, çevreye duyarlı olmak olarak, diğer %18’i kentli olmayı bilmek, kent kültürüne sahip olmak olarak, % 16’sı kurallara uymak olarak, diğer %16’sı yardımsever, saygılı ve hoşgörülü olmak olarak, %11’i ise eğitimli, bilgili ve kültürlü olmak- kız çocuklarını okutmak olarak tanımlamaktadır.
  • Satır yüzdelerine bakıldığında, kentli olmayı bilmek ve kent kültürüne sahip olmak tanımı %80 ağırlıkla 7.ve 8. sınıfların, sinema-tiyatro-konser gibi sanatsal ve kültürel etkinliklere katılmak tanımı % 71 ağırlıkla 6. sınıfların, kolayca alışveriş yapabilmek tanımı %100 ile 5.sınıfların, kentli olmak özgürlüktür barış içinde yaşamaktır tanımı ise %66 ağırlıkla 4. sınıfların gündeme getirdiği tanımlar olmuşlardır.

TABLO
1: KENTLİ OLMAK NE DEMEK?

YANITLAR

4.
Sınıflar

(12
Kişi)

5.
Sınıflar

(15Kişi)

6.
Sınıflar

(9
Kişi)

7-8.
Sınıflar

(12Kişi)

Sütun

%

Satır

%

Sütun

%

Satır

%

Sütun

%

Satır

%

Sütun

%

Satır

%

1.Çevreyi korumak, çevreye
duyarlı olmaktır

4

5

7

19

18

38

18

38

2.Kitap okumak, araştırmacı
olmak, bilim ve teknolojiyi geliştirmektir

5

43

4

29

4

29

3.Kurallarına uymaktır (görgü,
trafik vd)

18

18

13

25

20

32

16

25

4.Eğitimli, bilgili ve kültürlü
olmak; kız çocuklarını okutmaktır

7

11

13

39

9

22

11

28

5.Kentli olmayı bilmek, kent
kültürüne sahip olmaktır

4

10

2

10

18

80

6.Hak ve sorumlulukları bilmek ve
kullanmaktır

4

13

11

63

4

25

7.Sinema, tiyatro, konser gibi
sanatsal ve kültürel etkinliklere katılmaktır

4

29

11

71

8.Kentin zenginliklerinden
yararlanmaktır: okul, hastane, kütüphane, postane, market,
park, spor alanları

11

21

13

50

9

29

9.Yardımsever, saygılı,
hoşgörülü olmaktır

21

21

14

29

16

25

16

25

10.Kolayca alışveriş
yapabilmektir: marketten, mağazadan

9

100

11.Kentli olmak özgürlüktür,
barış içinde yaşamaktır

7

66

2

33

12. Kentte doğmak, büyümek ve
yaşamaktır

18

42

2

8

2

8

11

42

13. Güzel konuşmak, düzgün
giyinmektir

7

15

18

77

2

8

Genç Kız Evimizdeki kızlarımıza bu kez “Nasıl Bir Kent İstiyorsunuz” diye sorduk ve şu yanıtları aldık (Tablo 2):

  • 4. Sınıfların %32’si düzenli, güvenli, huzurlu, temiz ve yeşil bir kent isterken, 5. Sınıfların %23’ü terör, vahşet ve doğal afetlerin olmadığı bir kent, 6.sınıfların %15’i kurallara uyulan bir kent, 7. ve 8.sınıfların %30’u da yine düzenli, güvenli, huzurlu, temiz ve yeşil bir kentte yaşamayı arzu ettiğini belirtmektedir.

  • Satır yüzdelerine bakıldığında, haklarını ve sorumluluklarını bilen insanların olduğu bir kent 4.sınıfların %43 ağırlıkla gündeme getirdiği bir özlem iken, terör-vahşet ve doğal afetlerin olmadığı bir kent 5.sınıfların %71 ağırlıkla, bilgili-duyarlı-düşünceli insanların olduğu bir kent 6.sınıflar %63 ağırlıkla ve ayrıcalıkların, zengin fakir ayrımının, maddi sıkıntıların olmadığı bir kent ise 7. ve 8. sınıfların %67 ağırlıkla dile getirdikleri özlemler olmuşlardır.

TABLO 2: NASIL BİR KENT İSTİYORUZ?

YANITLAR

4.
Sınıflar

(12
Kişi)

5.
Sınıflar

(15 Kişi)

6.
Sınıflar

(9 Kişi)

7-8.
Sınıflar

(12 Kişi)

Sütun

%

Satır

%

Sütun

%

Satır

%

Sütun

%

Satır

%

Sütun

%

Satır

%

1.Düzenli, güvenli, huzurlu,
temiz ve yeşil bir kent

32

18

21

31

23

24

30

27

2.Okumaya önem ve fırsat veren

12

20

8

33

4

13

13

33

3.Kurallara uyulan (görgü,
trafik, sigara yasağı vb)

8

14

5

21

15

50

5

14

4.Bilgili, duyarlı, düşünceli
insanların olduğu

3

25

11

63

3

13

5.Okul, Park, tiyatro, sinema,
spor, hastane, kütüphane gibi sosyal olanaklara sahip

9

30

15

35

18

35

6.İnsana, doğaya ve hayvana
saygılı

12

14

12

38

11

24

13

24

7.Terör, vahşet ve doğal
afetlerin olmadığı

12

14

23

71

8

14

8.İstihdam olanaklarına sahip

4

17

3

33

4

33

3

17

9. Hoşgörülü ve yardımsever
insanların olduğu

8

13

11

47

13

40

10.Haklarını ve sorumluluklarını
bilen insanların olduğu

12

43

3

29

4

29

11.Ayrıcalıkların, zengin fakir
ayrımının, maddi sıkıntıların olmadığı

3

33

10

67

DEĞERLENDİRME:

Genç kızlarımız kentli olmak kavramına ağırlıkla, kurallara uymak, yardımsever saygılı hoşgörülü olmak, çevreyi korumak, eğitimli bilgili kültürlü olmak ve kentin zenginliklerinden yararlanmak anlamlarını yüklemektedirler.

Genç kızlarımızın nasıl bir kent istiyoruz sorusuna ağırlıkla verdikleri: düzenli güvenli huzurlu temiz yeşil, insana doğaya hayvana saygılı, terör vahşet ve doğal afetlerin olmadığı, okul park tiyatro sinema spor hastane kütüphane gibi sosyal olanaklara sahip, okumaya önem ve fırsat veren, kurallara uyulan, hoşgörülü ve yardımsever insanların bulunduğu bir kentte yaşamak ise bir özlem. Çünkü kentte olmasını istediklerini Boztepe’de bulabiliyor musunuz sorusuna kızların hepsi “hayır” diyor. Bu da onların nasıl bir yoksulluk ve yoksunlukla kuşatıldıklarını, ne denli kente uzak yaşadıklarını açık bir şekilde gözler önüne seriyor.

Her iki tabloya birlikte bakıldığında kentli olmak tanımları ile yaşamak istediğimiz kent tanımlarının çok büyük oranda örtüştüğünü görüyoruz. Ancak Tablo 2’de hemen dikkati çeken birkaç özlem çocukların ülkemizin sosyo-ekonomik yapısının neden olduğu yoksulluklarını gün yüzüne çıkarıyor. Bu özlemler ayrıcalıkların, zengin fakir ayrımının, maddi sıkıntıların olmadığı ve yeterli istihdam olanaklarına sahip bir kent özlemi. Doğal afetleri bir kenara bırakacak olursak yine çocukları dile getirdiği terör ve vahşetin olmadığı bir kent özlemi büyük oranda bu sorunların bir sonucu değil mi?

SONUÇ:

Biz genç kızlarımızdan umutluyuz. Onlarla yaşadığımız yaklaşık 5 yıllık bir deneyim, onların bu yoksulluk ve yoksunluk çemberini kırmalarını sağlayacak eğitimin önemini çoktan kavradıklarını ve artan ders başarıları ile bu çemberi şimdiden kırmaya başladıklarını sevinçle gözlemliyoruz.

Kaynakça:

  1. Fişek, A.Gürhan, ” Kentli Evi Kavramının Kurumsallaştırılması”, Çalışma Ortamı Dergisi, Temmuz Ağustos 2001, Sayı : 57
    s.19.
  2. Genç Kız Evi: Kadınlar Eliyle Topluma Sunulan Can Simidi,
    (
    ,
    erişim tarihi Kasım 2008)
  3. Fişek, Oya, “Çocuk Emeğinin Sona Erdirilmesi: Genç Kız Evi Deneyimi”, Çalışma Ortamı Dergisi, Eylül-Ekim 2005,
    Sayı : 82, s.21,
    (https://fisek.org.tr/sunum_genckizevi.php, erişim tarihi Kasım 2008)
  4. Fişek, A.Gürhan, “Kentli Evi Kavramsallaştırması Temelinde Genç Kız Evi Modeli”, 7. Sokakta çalışan ve Yaşayan
    Çocuklar Sempozyumu, 7-9 Kasım 2008, Şanlıurfa. https://fisek.org.tr/sunum_genckizevi.php, erişim tarihi Kasım 2008)
  5. https://fisek.org.tr/genckizevi-haber.php