Kaynak:Counselling Skills Training İn Adolescent Sexuality and Reproductive Health, Department Of Child And Adolescent Health And Development, WHO, Geneva,2001.
Şenay GÖKBAYRAK
Dünya Sağlık Örgütü (WHO), 1970’li yıllardan bu yana, çalışmalarında, adolesanların sağlığı, özellikle yeniden üreme sağlığına, Birleşmiş Milletler Nüfus Fonu’nun da desteği ile büyük bir yer vermektedir. 1990-1999 yılları arasında Adolesan Sağlık Programı çerçevesinde, adolesanların sağlık ve gelişiminin tüm boyutlarını kapsayacak şekilde geniş bir uygulama alanı geliştirmiştir. Bu yapı içerisinde, hükümetler, gençlere yönelik hizmet götüren hükümet dışı kuruluşlar ile birlikte çeşitli faaliyetler yürütülmektedir. Yaşam süreci içinde, öncelikli bir dönem olan adolesan döneme artan bu ilgi çeşitli etmenlerden kaynaklanmaktadır. Dünya nüfusunun %50’sinden fazlası 25 yaşın altındaki insanlardan oluşması ve gelişmekte olan ülkelerde bu oranın %80’e ulaşması, bu ilginin temel nedenidir. Halk sağlığı çalışmalarında, bağışıklama, temiz su ve sanitasyon alanındaki gelişmeler, ilginin pasif olarak enfeksiyonlarla savaşmanın ötesinde, davranışlardan kaynaklı sağlık sorunlarına çevrilmesine olanak sağlamaktadır. Günümüzde, sağlıklı bir yaşam için, sağlıklı davranış kalıplarının önemi artan bir kabul görmektedir. Bu davranış kalıplarının kökeni ise çocukluk ve adolesan döneme dayanmaktadır.
Genç insanlar arasında, cinsel davranış ve ilişkilerde değişime neden olan sosyal koşullar; hızlı kentleşme, erken ergenleşme ile birlikte erken evlilik sayısındaki artış, kültürel sınırlar arasında kitlesel medya iletişiminin sağladığı olanaklar ile mesafenin hızla daralması, geniş ve çekirdek aile sayısındaki azalmadır. Davranış kalıplarında bu koşullar çerçevesinde yaşanan değişimler, yeni sağlık sorunlarının da ortaya çıkmasına neden olmaktadır. Erken evlilik yapan kız çocukları için, hamilelik ve erken yaşta çocuk sahibi olma gibi geleneksel sorunlarının yanı sıra, korunmasız cinsel ilişkiden kaynaklı hastalık, yaralanma, ölümler, çocuk düşürme, cinsel yoldan geçen enfeksiyonlar(SIV) ve AIDS gibi birçok sorunda ortaya çıkmaktadır. Ayrıca, adolesan çağda annelik, genellikle eğitimin sona ermesi ve buna bağlı olarak ileri yaşlarda kadınların ev dışı ekonomik faaliyetlerinin de sonlanması anlamına gelmektedir. Adolesan çağdaki annelerin çocuk bakımı konusunda yeterli niteliğe sahip olmamaları ve kendileri de adolesan olan babanın desteğinden yoksun kalmaları bir çok sorunu da beraberinde getirmektedir.
Bu tür sorunlarına yol açan davranışlar, bu davranışları etkileyen bir çok unsur olmasına karşın, genellikle bireylerin gönüllü kontrolleri altındadır. Gerçekte birçok genç insan, toplumlarının moral ve kültürel normlarından haberdar durumdadır. Genellikle yetişkinlerin onlardan beklentilerini bilirler. Ancak bu genç insanlar, sık sık diğer etkiler ve bireysel istekleri ile uğraşmak durumunda da kalırlar. Yaş ve gelişimlerine bağlı olarak, davranışlarının sonuçlarını önceden göremeyebilir ve kendi kendilerine güvenli kararlar alamayabilirler. Bu noktada, onların tüm gelişimine katkı sağlayacak danışmanlık hizmetleri, adolesanların, hissettikleri ve düşündüklerini açığa çıkarmada ve gelecekleri için çok daha güvenilir kararlar almalarında yardımcı olacaktır.
Danışmanlık hizmetleri, adolesanların gelişiminde önemli olmakla birlikte, bu hizmetlerin niteliği çok daha önemli bir konudur. Çünkü, bir çok toplumda, adolesanlara yönelik danışmanlık hizmetleri, tepeden inme-direktif verici biçimdedir. Bu tür danışmanlık anlayışı içinde, danışman niteliğindeki uzmanlar, adolesanlara sadece ne yapacaklarını anlatırlar. Bu şekildeki bir danışmanlık hizmeti, ne adolesanın gelişimini kolaylaştırır ne de gelecekte ortaya çıkabilecek, sorunların çözümü için adolesanın kapasitesini güçlendirir. Eğer, adolesan, bir çocuk gibi azarlandığını ya da korkutulduğunu hissederse, oldukça verimsiz hatta zararlı bile olabilir. Direktif verici olmayan bir danışmanlık hizmeti, genç insanlara kendi kararlarını vermede yardımcı olur ve uzun dönemde onların gelişimi için çok daha değerlidir.
Etkin ve verimli bir danışmanlık için önemli engellerden biri, danışman durumundaki yetişkinin ya da karşısındaki genç insanın cinsellik hakkında yeterli bilgiye sahip olmaması ve bu konuları tartışmada güçlükler çekmesidir. Oldukça az sayıda hizmet, adolesanların spesifik ihtiyaçlarını karşılayabilecek şekilde oluşturulmaktadır. Adolesanlar bu tür hizmetlerden, yanlış anlaşılacakları korkusu ile genellikle kaçma eğilimindedirler. Danışman konumunda olanlar ise, onlar adına karar vermek yerine, adolesanların kendi kararlarını kendilerinin vermesine yardımcı olmanın çok daha etkin olacağının bilincinde değildirler.
WHO, adolesanların gelişimde çok önemli bir yeri olan danışmanlık hizmetlerinde yaşanan bu sorunları aşmak ve etkili bir danışmanlık eğitiminin özelliklerini ortaya koymak üzere, hükümetler, hükümet dışı kuruluşlar, psikoloji, sağlık, sosyal politika, eğitim, ceza hukuku ve din gibi alanlardan, farklı kültürleri temsil eden uzmanların katılımının sağlandığı, “Adolesanların Cinsellik ve Yeniden Üreme Sağlığında Danışmanlık Eğitimi” konulu bir çalıştay (workshop) düzenlemiştir. Çalıştayda tartışılan konular şu şekilde sıralanmaktadır:
- Cinsellik ve Yeniden Üreme Sağlığı
-Cinsel olgunluk
-Cinsel davranış
-Cinsel zorluklar
-Cinsel yönelme
-Cinsel değişim
-Cinsel uyumsuzluk ya da fonksiyon bozukluğu
-Cinsel suiistimal
-Korunmasız cinsel ilişkinin sonuçları
-Adolesan çağda hamilelik
-Çocuk düşürme/aldırma
-Cinsel yoldan geçen enfeksiyonlar
-HIV/AIDS
-İstenmeyen gebelikten kaçınma
-STI ve HIV/AIDS’in önlemesi.
- Danışmanlığın Psikodinamikleri
-İlk görüşme
-Zor anlar
-Hizmet saygınlığı
-Danışmanın özellikleri
-Danışmanlık eğitimi
-Adolesan ve ailesine danışmanlık
- İletişimin Mikroteknikleri
-Danışmanlıkta, kişiler arası iletişimin niteliklerinde bütüncül model
-Dinleme teknikleri
-Cesaret verme sanatı
-Gerçeği yansıtma
-Duyguları yansıtma
-Soru sorma sanatı
-Özetleme niteliği
Bu başlıklar çerçevesinde değerlendirilen danışmanlık eğitimi, danışmanlık hizmetlerinin genç insanlar açısından çok daha ulaşılabilir olması, genç insanların spesifik gereksinimlerini karşılayacak multi-sektörel hizmetlerin ortaya konulması ve dünya çapında böyle bir isteğin açığa çıkması açıdan oldukça anlamlı ve önemli bir adımdır. Gençleri gelişimleri boyunca, her alanda koruyucu nitelikli çalışmalar bu bağlamda araştırma, eğitim, eylem, değerlendirme, duyarlılaştırma faaliyetlerini gerçekleştirmek çok daha insani ve maliyet etkin bir yaklaşımdır. Bu tür çalışmaları sürdürülebilir kılmak ise bundan çok daha önemlidir. Çünkü, gençler, toplumların geleceği için en önemli değerlerdir.