İşyerinde Şiddet

Bu çalışmada, ölümle sonuçlanmayan şiddet olgularının işyerinde görülme sıklığı, ve etkilenen kişilerin toplumun hangi kesiminden olduğuna dikkat çekmek amacıyla ;

1 Ocak 98 – 31 Aralık 98 tarihleri arasında Adli Tıp Kurumu 2. İhtisas Kurulu’na incelenmek üzere gönderilen tıbbi belge ve dosyalardan rastgele seçilen 1071 inden olay yeri bilinen olgular çıkarılmış, olay yeri  işyeri olarak  değerlendirilen olgulardaki mağdur ve sanıkla ilgili elde edilen demegrofik veriler değerlendirilmiştir.

İncelenen 1071 olgunun 399 unda olay yerinin neresi olduğuna ilişkin kayıt mevcut olduğu , bunların 140 ında (%35.1) olay yerinin iş yeri olduğu saptanmıştır. İşyerinde şiddete taraf olan mağdurların %90.7’si, sanıkların %98.5’i erkektir. Hem mağdur hem sanık grubunda 20-29 yaş grubu en büyük grubu oluşturmaktadır. İşyerinde şiddet olaylarının en fazla yaz aylarında (%37.2) olduğu, olguların %9.6′ sı (12 olgu) cinsel saldırı iddiasıyla Adli Tıp Kurumu’na yansırken, %39.2’sinde mağdurun künt travmaya %51.2’sinin de penetran travmaya maruz kaldığı saptanmıştır.

Cinsel saldırı iddiası dışında, travmaya maruz kalan olgulardan sonuç verilen 109 olgunun  %31.2′ sinin hayati tehlike geçirdiği, %69.8’nin hayati tehlike geçirmediği saptanmıştır.

Mağdur ve sanık mesleklerinde ilk sırayı tarıma dayalı işler alırken (mağdurlarda %49.7, sanıklarda %51.2 ),  bunu serbest meslek grubu  ( mağdurlarda %20.0, sanıklarda %24.0 ) izlemektedir.

Olguların, %8.9’unun birbirlerini tanımadığı,  36.3’ü birbirinin  komşusu veya  arkadaşı olduğu, %24.2’sinin tanıdık olduğu, %23.3’ünün de  birbirine yakın yada uzak akraba olduğu saptanmıştır.

Anahtar Kelimeler:Şiddet,işyeri,ölüme yol açmayan yaralanmalar.

GEREÇ VE YÖNTEM:

Mahkemelerce  kaza dışı yaralanmalar nedeniyle 1 Ocak 1998- 31 Aralık 1998 tarihleri arasındaki 1 yıllık sürede rapor tanzimi için Adli Tıp Kurumu 2. İhtisas Kurulu’na gönderilen tıbbi belge ve dosyalardan rastgele seçilen 1071’inden olay yeri bilinen   mağdur ve sanıklara ait varolan demografik veriler bir veri toplama formuna aktarıldıktan  sonra  bunlardan olay yeri bilinen 399 olgu değerlendirilmiş, olay yeri işyeri ve eklentileri olan 140 olgu incelenmiştir Her olguda eşit bilgiye ulaşılamadığından, tablolar ve oranlar ilgili değişkenin ulaşılabildiği olgu sayısına göre yapılmıştır.

Serbest meslek grubu içinde; Küçük esnaf, serbest muhasebeci, tüccar, yorgancı, şöför/taksi şöförü, mermerci, kahveci, kafeteryacı, lokantacı, restoran müdürü, inşaatçı, terzi, terzi, dondurmacı, futbolcu, pazarcı, birahane- büfe-bar-disko sahibi, kuaför, kasap, galerici, oto tamirci-boyacı, kaportacı, kaynakçı, kabzımal, mobilya doğramacı, döşemeci, marangoz, bilardo salonu sahibi, turizmci, halıcı, butik sahibi, seyyar satıcı, kuyumcu, tabak, pazarlamacı, bakkal-market sahibi, çekirdek satıcısı, hurdacı, petrol ofisi sahibi, müzisyen, balıkçı, otel sahibi, işletmeci, tekstilci, tekel bayii, demirci, tombalacı, Rus pazarı esnafı, fırıncı , yazahane sahibi, sünnetçi, tavuk yada hayvan çiftliği sahibi, kaynakçı, elektrikçi, sigortacı, mütahit, sürücü kursu sahibi, ayakkabıcı vardır.

Memurlar grubu içinde; Kamuda işçi, bekçi, geçici köy korucusu, asker, emekli, emekli bekçi,emekli noter, memur, öğretmen, polis, jandarma, muhtar, sağlık memuru, havaalanı müdürü, astsubay vardır.

Öğrenciler grubu içinde; Normal okul,  imam hatip ve kuran kursu öğrencilerini kapsamaktadır.

İşçiler grubu içinde; Sigortalı tarım işçisi, özel idarede hizmetli, garson, çaycı, ocakçı, pastane/restoranda işçi, nakliyeci, muavin, tezgahtar, işçi, inşaat işçisi, çırak, otobüs firmasında katip, fırın işçisi, aşçı, sekreter, çöpçü, hamal, barda bodygard, marangoz kalfası , simitçi, ayakkabı boyacısı , pişmaniyeci, dokumacı, soğutucu, madenci vardır.

Çoban, çiftçi ve hayvancılıkla uğraşanlar tarıma dayalı işler grubuna alınmıştır.

GİRİŞ:

İşyerinde şiddet ciddi bir halk sağlığı problemidir. İşyerinde şiddete maruz kalan insanların ölümcül yada  ölümcül olmayan yaralanmalarla maddi ve manevi zarara girmeleri yanında iş gücünden kayıp ta, işyerinde şiddeti önleyici çalışmaların ön plana çıkmasının temel nedenlerindendir(1,2).

Peek-Asa ve Kraus işyerinde saldırı kaynaklı yaralanma oranının yılda yüzbinde 72.9 olup, ölümlü olgulardan 50 kat fazla olduğuna değinmişlerdir(3).Başka bir çalışmalarında bu oranı yüzbinde 184.6 olarak saptamışlardır(1)Kraus ve Brown’un ,yaptığı bir diğer araştırmada işyerinde olan ölümcül olmayan yaralanmaların ölümcül olanlardan en az 100 kat fazla olduğuna dikkat çekilmiştir(4).

Kraus ve McArtur işyerinde ölümcül veya ölümcül olmayan fiziksel yaralanmalarda, insanların iş durumlarına göre risklerini tariflemiş ve riski arttıran olay ve faktörleri özetlemişlerdir(5).

Nelson ve Kaufman; Washington’da 1992 yılında işyerinde meydana gelen ölümcül olmayan yaralanmaların ölümcül olanlardan daha sık meydana geldiğine ve farklı risk faktörlerinden oluştuğuna dikkat çekmiş, yaralanmaların meydana geldiği işlerde bunu önleyici özel stratejilerin yapılması gerekliliğine değinmişlerdir(2)

Bu çalışmanın amacı da işyerindeki şiddet olgularının toplumdaki önemini vurgulamaktır.

BULGULAR:

İş yerinde şiddete taraf olan mağdurların %90.7′ si kadın, sanıkların %98.5′ nin erkek olduğu saptanmış olup tablo 1′ de gösterilmiştir. Yaşları tespit edilebilen mağdur ve sanıkların yaş gruplarına göre dağılımı tablo 2′ de gösterilmiştir. Mağdur ve sanıklarda 20-39 yaş arası en büyük kesimi oluşturmaktadır, (mağdurların %52.8′ i, sanıkların %53.1’i).

Mağdur ve sanık konumundaki kişilerin %7.1’i aynı yaşta olup %51.7′ sinde mağdur sanıktan büyük %39.2’sinde mağdur sanıktan küçüktür. Olguların %24.1’inde mağdur ve sanık arasında ± 5 yaş fark, %25.8’inde 6-10 yaş fark vardır. Geri kalan %42.8’inde ise mağdur ve sanık arasındaki yaş farkı 10 ‘nun üzerindedir.

Mağdur ve sanıkların yaptıkları işlere göre dağılımı tablo 3′ de gösterilmiştir. Mağdurların %49.7’si sanıkların %51.2’si tarıma dayalı işlerde çalışmaktadırlar. Bunu mağdurlarda %20.2, sanıklarda %24.0 ile serbest meslek grubu izlemektedir.

Olguların, olayın meydana geldiği aylara, mevsimlere ve saatlere göre dağılımları tablo 4 ve 5’te gösterilmiştir. İşyerinde şiddetin en fazla yaz aylarında olduğu, kışa doğru giderek azaldığı ve 12.01- 18.00 saatleri arasında arttığı görülmüştür. Olguların %39.2′ sinin künt travmalar ,%29.6′ sının kesici/delici/kesici – delici alet yaralanması sonucu meydana geldiği görülmüştür, (tablo 6).

Olguların, %36.3’nün birbirinin komşu-iş komşusu veya arkadaş- iş arkadaşı olduğu,%24.2’sininde birbirinin tanıdığı olduğu görülmüş, sanık ve mağdurların yakınlık durumu tablo7’de gösterilmiştir.

Dosyasında alkollü olup olmadığına ilişkin kayıt bulunann olgularda, mağdurların %92.1’nin,  sanıkların %88.4′ ünün alkolsüz olduğu bildirilmiştir, (tablo 8).

İşyerinde şiddete maruz kalan olguların %61.5’nin kısa yada uzun süreli hastanede yatarak tedavi gördüğü saptanmıştır.

Cinsel saldırı iddiası dışında, travmaya maruz kalan olgulardan sonuç verilen 109 olgunun  %31.2′ sinin hayati tehlike geçirdiği, %69.8’nin hayati tehlike geçirmediği saptanmıştır.

TARTIŞMA:

Çalışmamızda işyerinde şiddete maruz kalanların %90.7’sinin, uygulayanların da %98.5’nin erkek olduğu görülmüştür. Sivas’ta yapılan benzeri çalışmada hem mağdur hem sanık konumundakilerin %80’den fazlasının erkek olduğu(6),Şili’de(7) ve Saweto’da(8) olguların %80’den fazlasının , Danimarka’da (9) ise %70’inin erkek olduğu bildirilmiştir. Bunu erkeklerin çalışma hayatında daha ön planda ve sayıca fazla olmalarına bağlıyabiliriz.

Mağdur ve sanık konumundaki kişilerde 20-39 yaş arasındakiler en büyük grubu oluşturmaktadır(tablo2). Bunu bu yaş grubundaki insanların çalışma hayatında aktif olmalarına bağlıyabiliriz.

Çalışmamızda olayların en fazla yaz aylarında olduğu(%37.2), bunu ilkbahar ve sonbaharın izlediği ve en az olayın kış aylarında meydana geldiği saptanmıştır(tablo5). Songar(10), mevsim farklıklarının kişinin duygu, düşünce ve davranışlarını etkilediğini, dolayısıyla Nisan ve Eylül aylarında daha fazla suç işlenebileceğini, Üge(11) Haziran ve Eylül aylarında kişiye yönelik saldırı olaylarında artma olduğunu bildirmişlerdir. İşyerinde şiddet olgularının yaz aylarında artması insanların yazın açık alanlarda daha fazla çalışmasına ve birbirleri ile ilişkilerinin  artmasına bağlanabilir.

Olayların oluş saatleri %70.6 olguda 06.01-18.00 saatleri arasında idi. En yüksek oran %42.0 ile 12.01-18.00 saatleri arasındaydı. Bu durum günün ilerleyen saatlerinde iş stresinin artması ile insanların şiddete eğiliminin de arttığını düşündürmüştür. Kraus ve Brawn (5), işyerinde ölümcül ve ölümcül olmayan yaralanmalar açısından akşam ve  gecelerin her zaman yüksek riskli olduğunu bildirmiştir. Budd, Arvey ve Lawless de gece saatlerinin iş yerinde şiddette yüksek risk nedeni olduğunu belirtmişlerdir(12).

Çalışmamızda künt travma sonucu olan yaralanmalar %39.6, penetran yaralanmalar %51.2 olarak saptanmıştır(tablo 6). Eisele, Watkins ve Mathews çalışmalarında ateşli silah yaralanmalarının %30′ a yakın olduğunu belirtmişlerdir(13). Nelson ve Kaufman ise en sık görülen yaralanma tipinin künt travmalar (%85.1) olduğunu bildirmişlerdir (2).

Peek -Asa ve Kraus bireysel endüstride saldırıya maruz kalma oranının tüm işyeri yaralanmalarının %73.1’ini oluşturduğunu bildirmişlerdir, (4).Bizim çalışmamızda mağdurların %49.7’si sanıkların %51.2’si tarıma dayalı işlerde çalışmakta,bunu serbest meslek grubu izlemektedir. Tarıma dayalı işleri de bireysel işler grubuna alırsak mağdurların %69.7’si sanıkların %75.2’si bireysel işlerde çalışmaktadır. Nelson ve Kaufman çalışmalarında, sağlık servisleri, sosyal servisler, lokanta ve halka açık yerlerde çalışanların daha fazla şiddete maruz kaldığını ifade etmişlerdir(2). Budd, Arvey ve  Lawless fazla iş stresinin, çok sayıda iş değiştirilmesinin, işinden az memnuniyetli olunmasının ve işe silah ve kesici delici alet getirilmesinin iş yerinde şiddeti arttırdığını belirtmişlerdir(12).

% 8.9 sanık ve mağdur birbirini tanımazken %36.3’ü birbirleri ile komşu-iş komşusu, arkadaş- iş arkadaşı, %23.3’ü birbiri ile uzak ve yakın akraba idiler, bunlar içinde %1.6’lık yüzdeyi eşler oluşturmaktaydı(tablo 7). Günay ve arkadaşları genel şiddet olguları içinde eşler arası şiddet olgularının %5.9 olduğunu bildirmişlerdir (14). Bunu eşlerin aynı iş ortamında bulunmamalarına bağlıyabiliriz.

Olguların %61.5’nin hastanede uzun yada kısa süreli yatarak tedavi gördüğü saptanmıştır.1992 yılında Washington’da iş yerlerinde meydana gelen 2395 suçtan non-fatal sonuçlanan 784 vakanın bir veya daha fazla gün  işten kaybı olduğu bildirilmiştir(2). LoMar ve arkadaşları Minnesota’da 1992 yılında 712 vakanın üç gün ve daha fazla işten kaldığını bildirmişlerdir(15). İş yerinde şiddetin sadece manevi değil maddi zararlara da sebep olduğunu göstermiştir.

Peek-Asa ve arkadaşları polis ve işverenlerin işyerinde şiddetle ilgili tuttuğu raporları incelemiş ve  polis kayıtları ile işveren raporları arasında olayın türü ve kullanılan silahlarla ilgili bilgilerin aynı olduğunu, sanık ve mağdurun mesleği ve çalıştığı alanla ilgili bilgiler arasında farklılıklar olduğunu saptamışlardır. İşyerinde şiddeti önlemek için yapılan programlara yardımcı olması için polis raporlarında mağdurun işine de dikkat edilmesi gerektiğine değinmişlerdir(11). Ülkemizde de polis raporlarında olayın nerede meydana geldiğinin ,eğer işyerinde olduysa şahısların mesleğinin yazılmasının ilerde yapılacak araştırmalarda bizlere yardımcı olacağı kanısındayız.

Sonuç olarak bu çalışmada;İş yerinde şiddete taraf olan kişilerin büyük çoğunluğunun erkek, 20-39 yaşları arasında olduğu, yaralanmaların 06.00-18.00 saatleri arasında ve bireysel işlerde daha fazla meydana geldiği, mağdur ve sanıkların büyük çoğunluğunun birbirini tanıdığı ve önemli ölçüde iş ve güçten kayba sebep olduğu saptanmıştır. Yabancı çalışma hayatı dergilerindeki konuyla ilgili araştırmalarla karşılaştırma yaptığımızda bizde iş yeriyle ilgili çalışmaların yetersiz olması dikkatimizi çekmiştir. Bu konuda çalışmaların yapılması ve işverenler ile polisin iş yerinde şiddet olgularında daha duyarlı olması, hastaneye başvuran olgularda da sağlık personelinin olay yeri  ile ilgili bilgileri daha ayrıntılı kaydetmesi gerektiği kanısındayız.